सुभद्रा दाहाल
पनौती–७, काभ्रे
प्राणीहरुमध्ये सर्वश्रेष्ठ रुपमा चिनिएको प्राणी मानव हो । मानिसमा विवेक, ज्ञान प्रशस्त छ । त्यसको अनुपातमा पशुहरुमा विवेकको कमीले गर्दा मानवले सधैं पशुहरुलाई जितिराखेको हो । मानव सभ्यताको इतिहासदेखि आजसम्म आइपुग्दा मानवले आफ्नो साम्राज्य विश्वभर फैलाउँदै आर्थिक उत्पादन बढाउँदै शक्तिशाली बन्न पुग्यो ।
आज मानिसले आफ्नो प्रभुत्व जमाउन विवेक र ज्ञानलाई भने लत्याउँदै छ । जसको कारण मानिस नर–पशु बन्दै गएको छ । आजको मानव कर्तव्यतर्फ भन्दा अकर्तव्यतिर उन्मुख भईरहेको छ । शान्ति प्राप्तिको चाहनाभन्दा कसरी धन कमाउने, कसरी आफू अरुभन्दा माथि पुग्ने वा अरुलाई कसरी उछिन्ने आदि कुरातिर लागेर केवल आफ्नो मात्र सुख र आनन्द भएको हेर्ने उसको उद्देश्य हो । एकोहोरो रुपले जसरी भएपनि धन कमाउने मात्र अभिलाषाले अन्धो जस्तै भइसकेको छ । कारण ऊ अकुत सम्पत्ति कमाएर पनि आज सुखी र सन्तुष्ट छैन । किनकी त्यस्ता मानिसहरु सदा गरिब वा दरिद्र हुन्छन् । उनीहरुको मानसिकता नै दरिद्रपन हुन्छ । त्यसैले सधैं चिन्ता, अहंकार र घमण्ड छाएको हुन्छ । त्यस्ता मानिसहरुको जीवनलिला हविगत भई मरेका उदाहरणहरु प्रशस्त भेटिन्छन् । तसर्थ, धन, वैभवको व्याकुलतामा मात्र भौतारिने व्यक्तिले कहिल्यै सुख प्राप्त गर्न सक्दैन । सुखको मूल आधार नै सन्तोष हो भने दुःखको मूल कारण लालसा, तृष्णा, लोभ, ईष्र्या, द्वेष आदि हुन् । त्यसैले धन कमाउने कलाभन्दा पनि शान्त, सुन्दर र सफल जीवन जिउने कला जान्नु आत्म सन्तोषले मात्र सम्भव भई मन स्थिर र नियन्त्रित हुन्छ । मनले नै सम्पूर्ण इन्द्रियहरुलाई वशमा पारेको हुन्छ । मनकै आदेशद्वारा सम्पूर्ण इन्द्रियहरु परिचालित हुन्छन् ।
मानव शरीरको भाग शीरमा शुद्ध मष्तिष्कका तन्तुहरु हुन्छन् । जसले बुद्धिको काम गर्छ । त्यही मष्तिष्कको बिच भागम प्राणशक्ति (आत्मा) विराजमान भएको हुन्छ भने यसैको तेजले मन गतिशील हुन्छ । यही प्राणशक्तिले बुद्धिद्वारा मनलाई नियन्त्रणमा राखेको हुन्छ । यदि मन स्थिर भयो भने कर्म पुण्यतिर परिचालन गराउँछ तर मन स्थिर नहुने हो भने या मन आत्मारुपी तेजभन्दा बाहिर पुग्यो भने मन चञ्चल र स्वच्छन्त भई मोहभित्र रुमलिएर बासनामा परिणत हुन्छ । त्यसैबाट मान्छे आशक्ति हुँदै लोभी, लालची, अभिमानी बन्न पुग्छ । सौ उसभित्र क्रोध, ईष्र्या उत्पन्न भई बुद्धि भ्रमित हुन थाल्छ । त्यही भ्रमित मनलाई प्राणरुपी उर्जाले प्रज्वलित गरेर सचेत र चलायमान गर्नु जरुरी छ । नत्र भने भ्रमित मनबाट आवेग, उत्तेजना, बासना, नकारात्मक सोच आदि विकृति उत्पन्न गराइ मानवको रक्त शुद्धिमा समेत प्रभाव पार्दछ । यी नै कुरा वा विकृतिलाई नियन्त्रणमा राख्नको लागि योग, प्राणायामको अभ्यास क्रमिक रुपबाट लाग्नाले मानसिक विकास हट्दै जान्छन् । विकारहरु नष्ट भएपछि बुद्धि तिक्ष्ण भई आत्मा प्रज्वलित हुन पुग्छ ।
प्रज्वलित आत्माले सत्कर्म, ज्ञान र भक्तितर्फ उन्मुख भई मन मन्दिरको ईश्वर हाँस्न थाल्छ अनि राष्ट्र ब्रम्हको नाद हुन पुगी महाज्ञानको आँखा खुली ईश्वरको दर्शन मिल्छ वा मोक्ष प्राप्ती हुनुका साथै मानव जीवन चुस्त, दुरुस्त, निरोगी, दीर्घजीवि र चरित्रवान् बन्न सक्दछ । त्यसैले सरल, सुन्दर, स्वस्थ र दीर्घ जीवनयापन गर्न योग, प्राणायामको अभ्यास गर्नुपर्दछ ।
प्रभातफेरी साप्ताहिकद्वारा प्रकाशित
प्रभातफेरी डट कम
बनेपा नपा-५,राजदास मार्ग
९७५१०२८४५०,९८४१४२८४५०
उद्योग दर्ता नम्बर ९६७९/०७६/०७७
जी.प्र.का. काभ्रे दर्ता नम्बर: २१/६१/६२
सूचना विभाग दर्ता नम्बर: ८२०/०७४-७५
संचालक : | प्रल्हाद शर्मा हुमागाईं सम्पर्क: ९८५११२८४५० |
सम्पादक : | राज्यलक्ष्मी श्रेष्ठ सम्पर्क: ९८४१४२९९६५ |
समाचारदाता : | बिपशना शाक्य सम्पर्क: ९८४३७२९१७५ |